تغذیه مناسب در طب سنتی با توجه به شرایط فصلی

چکیده:
بیماری های جسمی و روحی از اغاز پیدایش بشر وجودداشته و انسان در مقابل این بیماری ها اغلب مصونیت ندارد.
مهم ترین راه بروز این بیماری ها در اثر تغذیه نادرست و غذای نامناسب است ،چرا که تغذیه مهم ترین عامل تعیین کننده برای سلامت یا عدم سلامت فرد و افراد می باشد.
تا زمانی که انسان از ماهیت غذاها از لحاظ سردی و گرمی،خشکی و تری و مطلوب و نامطلوب بودن آن ها اگاه نشود،نمی تواند تغذیه سالم وصحیحی داشته باشد .
اصطلاحا در طب ایرانی غذا به چیزی گفته می شود که هم خوانی ،هم گونی با سلول ها و اجزای بدن و قابلیت اتصال به جسم دارد و ابعاد بدن و روح را می سازد .
طب در جنبه های کمی و کیفی خوردن غذا و جذب آن نقش بسزایی دارد،به عبارت دیگر از ابتدایی که غذا وارد دهان می شود (مرحله جویدن و آمیخته شدن با بزاق) تا مرحله ایی که جذب سلول های بدن می شود،طب ایرانی روی آن تدبیر و بحث دارد.
کیفیت غذا بر کیفیت سلول های بدن تاثیر مستقیم دارد بدین گونه که غذا آن چیزی است که در مرحله آخر وارد سلول های بدن شده و جز آن می شود ،آن غذا خیلی مهم است.
چون این غذاست که قسمت سنگین آن (قسمت غلیظ) به اعضا و اجزای سلول های بدن و قسمت لطیف آن به نام بخار اخلاط(روح طبی) تبدیل می شود ، غذا و خصوصیات و کیفیت آن به عنوان ماده ورودی روی تمام مراحل یک مسئله تربیتی (چه تربیت جسمی و چه روحی) تاثیر مستقیم دارد .
افزون بر اهمیت ماده غذایی (چه چیزی را می خواهید بخورید ) مسائل پیرامون آن(تدابیر تغذیه) یعنی نوع و روش غذا خوردن هم تاثیر بسیار دقیقی روی مسائل تربیتی دارد.
تداخلات غذایی ،تاثیر بسیارمستقیمی روی مسائل روحی ،جسمی،روانی دارد.بدین گونه که باید یاد بگیریم چه چیزی را با چه چیزی بخوریم و یا چه چیزی را با چه چیزی نخوریم .
کمیت و کیفیت غذا ،رعایت آداب غذا خوردن و اهمیت لذیذبودن  غذا از دیگر مواردی است که بدون شک در مسائل تربیتی تاثیر بسزایی دارد.
یک پله بالاتر از آنچه از مفهوم غذا در بین عموم افراد تعریف شده ، این است که غذا در طب ایرانی فقط آن چیزی که در دهانمان میگذاریم نیست ، بلکه خواب ما نیز به عنوان یک غذا برای بدن محسوب می شود .
در طب ایرانی مبحثی با عنوان غذای پوست مطرح می شود و بحثی با موضوع غذای مغز داریم که برای آن تدابیری در نظر گرفته شده است.
در این مطالعه مباحثی مربوط به امر غذا بدن پرداخته شده است و مقایسه ایی بین رفتارهای که به امر تغذیه مربوط می شود در جوامع گذشته و امروزی صورت می گیرد.

غذا در طب ایرانی فقط آن چیزی نیست که در دهانمان میگذاریم ،خواب ما به عنوان یک غذا محسوب می شود ،ساعت خواب مناسب ما یک غذای مناسب برای بدن است لذا حکما در طب ایرانی در تقسیم بندی هایشان برای رسیدن به سلامت،یکی از مبادی اصلی را خواب می دانند.
خواب و بیداری، که من کی بخوابم و کی بیدار شوم تا بدنم سالم باشد.
یک تحقیقی در کشور انگلستان انجام شده است که مربوط به افرادی بود که ساعت ۱۰ شب تا ۲ یا ۳ بامداد استراحت می کردند،در این تحقیق اعلام شده بود که این افراد اولا سیستم ایمنی بسیار قویی دارند و دوم اینکه عمر طولانی تری نسبت به دیگران می توانند بکنند.
دوم غذایی که مطرح میشود ،غذای پوست است .
جناب سیدمحمد عقیلی خراسانی صاحب کتاب خلاصه الحکمه، از حکما بسیار بزرگ در عرصه طب سنتی ایرانی هستند ،ایشان در زمینه نجوم ،ریاضیات،طب دانشمند بزرگی بودند.
جناب عقیلی خراسانی می فرماید:یکی از مبادی که ما داریم و غذا و اکسیژن از آن دریافت می کنیم،پوست بدن و مسامات (مسام:آن منفذهای پوستی است) پوستی ماست،لذا اموری خاص در استحمام در قدیم بسیار رعایت می شده است ،اینکه من از هر صابونی استفاده نکنم ،از هر شامپویی استفاده نکنم،چه زمانی استحمام داشته باشم ، درچه فصولی مکرر استحمام کنم ،در چه سنی می توانم زیاد استحمام کنم و در چه سنی کم
غذای مغز:

رایحه درمانی که جدیدا در دنیا باب شده است ،این مبحث در قرون متمادی طب ایرانی وجود داشته و اساسا کسی که داروهای گیاهی را می فروخت به او عطار می گفتند چون رایحه درمانی یک مرحله از درمان و یک غذا برای مغز بود.
از عطر برای تقویت مغز ،درمان بیماری ها استفاده می کردند ،مثلا کسی که خواب درستی نداشت ،حکیم در شیشه ایی گلاب غلیظ شده داشت و آن را اینطور تجویز می کرد که هرشب به بالشت خود مقداری کمی از آن گلاب بمالد ،این گلاب مقوی مغز و هم باعث آرامش و خواب ارام می شود.
پس استفاده از عطرها،یک راهکار غذایی بود.
در گذشته فرهنگ های بسیاری زیبایی وجود داشته که متاسفانه امروزه از بین رفته است و باید تلاش کنیم تا آن را برگردانیم .
روابط اجتماعی هم به عنوان یک غذای اساسی برای انسان محسوب می شود ،ما وقتی که ارتباط مستمر با یکدیگر داریم و انرژی های مثبت را بین هم رد وبدل می کنیم خود این امر ،عامل سلامتی است .در قدیم هر زمان که همسایگان یا اقوام و دوستان بهم می رسیدند اول دست میدادند و بعد معانقه (در آغوش گرفتن) میکردند .
ارتباط انسانی این غذای مهم فراموش شده است.
تحقیقی است که در یکی از پیاده روهای یکی از کشورها انجام شده است ،که عرض آن  فضای بسیار تنگی  به اندازه تقربیا یک متر و بیست سانت مهیا کرده اند، که هر کسی بخواهد از آن عبور کند بدن هایشان بهم برخورد می کند .
افراد زیادی از این فضا عبور می کنند به جهت اینکه بشر مدرن آنقدر وارد فضای مجازی شده است که تعاملات اجتماعی اش به حدقل رسیده است.
امروزه طوری شده است که وقتی افراد کنار هم می نشیند نگاه و دید منفی به یکدیگر دارند اما اگر باهم بطور مناسب و خوب رفتار کنند این غذا برای بدن شان محسوب می شود و نیازی نیست که طرف مقابل حتما پاسخی بدهد همین مقدار که انرژی مثبت را دریافت کند کافی و این انرژی دوباره به انسان برمی گردد.
صبحانه :
یک باور غلط در بین اکثر افراد بخصوص افرادی که سن بالاتری دارند وجود دارد که صبح را با یک لیوان آب جوش شروع می کنند ،وقتی که از آنها دلیل این امر را می پرسبم در جواب می گویند که آب جوش برای بدن مفید است و یبوست را برطرف می کند و در طب سنتی ایرانی آمده است که آبجوش در صبح بسیار مفید است
از انها سوال میپرسیم که آیا این حرف از منابع متمادی طب سنتی ایرانی بیان میکنی یا اینکه این حرف را فلان فرد در فضای مجازی مطرح کرده است؟
غالب افراد می گویند بله فلان فرد در اینستاگرام گفته که آبجوش را در صبح بخورید برای بدن مفید است.
جناب عقیلی خراسانی در کتاب خلاصه الحکمه در باب مصرف آب اورده است که:مداومت در مصرف آبجوش مرّخی عصب معده است یعنی عصب معده را ضعیف می کند ،عضلات معده ضعیف می شود اعضای رییسه قلب،کبد،مغز ضعیف می شوند و عمر فرد کوتاه را می کند ،پس اگر مداومت در مصرف ابجوش بدون قاعده باشد شامل این اختلالات در بدن می شود.
میلیاردها انسان در دنیا از فست فودها استفاده می کنندپس تعداد افرادی که اینکار را می کنند دلیل بر این نمی شود که حتما کارشان صحیح است.
یکسری قواعد در حوزه سلامت وجود دارد که این قواعد باید رعایت شود تا بدن انسان سالم باشد.
دکتر پولاک زمانی که در دوره قاجاریه وارد ایران شد کتابی به اسم سفرنامه پولاک نوشت ، در آن کتاب آمده است که:من به  تمام شهرهای ایران سفر کردم بر خلاف اروپا که همه بیماری های متعدد داشتند ،در ایران هیچ مریضی نمی دیدم .

در ایران در همه ی سفرهایم کلا ۸ چلاق دیدم که این هایا از ارتفاع افتاده بودند یادر چاه .
ایرانی ها در سال یکبار عیدی دارند که در آن کسانی که نیاز دارند حجامت می کنند (معمولا تحت نظر طبیب انجام می شد)
در این سفرنامه اگر دقت کنیم پولاک می گوید که هیچ مریضی ندیده ام .چرا؟
چون در کتب مختلف اعم از کتاب قانون جناب  بوعلی سینا،کتاب خاصه الحکمه جناب عقیلی خراسانی، کتاب حقایق الطب جناب میرزا محمد کرمانی، کتاب حفظ الصحه جناب گیلانی ، در همه ی این کتب بجای اینکه بگوید مثلا آویش را برای درمان سرفه استفاده کن ، مبانی حفظ الصحه را مطرح می کند.
اصول طب سنتی برمبنای حفظ صحت بدن است،می گوید من باید مدیریت کنم که تو بیمار نشوی

جالب است بدانیم که طرح پزشک خانواده از طب سنتی ایرانی آمده است،اگر در قدیم حکیمی شاگردی داشت این شاگرد پزشک خانواده فلان منطقه می شد و اگر در آن منطقه کسی کسالت و بیماری پیدا می کرد از حقوق آن طبیب کم می کردند چون حقوق ماهیانه می گرفت تا اعضای آن منطقه سالم باشند در غیر این صورت ،این پزشک کوتاهی کرده و جریمه می شد.
در گذشته مراکزی به نام شفاخانه وجود داشت، در اینجا متوجه می شویم که حکما در انتخاب اسم هم بسیار دقیق عمل کردند ،اسم الان این مراکز بیمارستان است و این نام یک موج منفی به انسان می دهد .
فرد بیمار به شفاخانه می رفت و به صورت کاملا رایگان کارهای درمانی او از طرف دولت انجام می شد و به آن فرد هدیه ایی برای عذرخواهی به دلیل اینکه طبیب در حق او کوتاهی کرده که او بیمار شده است ، می دادند.
پس متوجه می شویم در قرون گذشته افراد با رعایت همین تدابیر سالم زندگی می کردند و مردم تمام این تدابیر را اگاهی داشتند.
حال به بررسی چند غذا می پردازیم
صبحانه:
نوع غذا بنابر فصل وشهر زندگی و دمای هوای بستگی دارد .

مثلا در فصل سرما داروهای متعدد قلب وجود داردمثل:به ،سیب و گلابی
به و سیب را اگر کسی مربا کند و در این فصل از آن استفاده کند قاعدتا باتوجه به الودگی و برودت هوا ،بیماری های قلبی به سراغش نمی آید.
یا از خورشت به استفاده شود .
در قدیم هر چیزی در فصل خودش استفاده می شد مثل الان نبود که تمام میوه ها در همه فصل ها موجود است و اگر این غذا هارا در غیر فصل خودش استفاده کنیم دچار بیماری های متعددمی شویم .
مثلا برای وعده صبحانه برای فرزندانمان در ایام امتحانات بهتر از تخم مرغی عسلی استفاده کنیم نه از پنیر، در گذشته پنیر را در وعده صبحانه نمی خوردند چون پنیر هاضوم  یعنی هضم کننده غذا است و اگر آن را در صبح استفاده کنیم ،معده خالی است و چیزی نیست که بخواهد هضم کند ‌.
در صبحانه باید از مقویات استفاده شود ، در گذشته کسی که کم خونی داشت از شیره انگور و روغن زرد یا کره استفاده می کرد.
معضل الان جامعه ما اینست که درصد بالایی از افراد بخصوص کودکان صبحانه نمی خورند در حالیکه صبحانه نخوردن باعث ضعف شدید،کم خونی بر او عارض شود .
جناب بوعلی می فرماید:اگر کسی مراجعه کرد که صبحانه یا شام نمی خورد به او دارو ندهید اورا امر کنید که صبحانه و شام بخورد تا قوای او بازگردد سپس دارو دهید .
پس متوجه می شویم که نخوردن صبحانه و شام چنان به بدن انسان اسیب می زند که جناب بوعلی می فرماید کار درمانی اورا انجام نده اول باید تغذیه اش را درست کند .
یکی از دلایل عصبانیت و خشونت در کودکان به سبب صبحانه یا شام نخوردن است .ببینید در سیر تاریخ امر سلامت از کجا به کجا رسیده است که حال باید به افراد گفت که حتما باید صبحانه و شام بخورند.
اگر کسی می خواهد رژیم بگیرد ،می تواند وعده ناهار را حذف کند ولی صبحانه و شام را حتما باید بخورد ،این امر آن قدر مهم است که امده است اگر وعده غذایی نداری ،تکه ایی نان استفاده کن ،اگر نان هم نداری مقداری آب بخور ولی ناشتا نخواب.
وقتی فردی می خواهد آمازیش خون یا تست قند خون بدهد به او می گویند قبل ازمایش بین ۸ تا ۱۰ ساعت ناشتا باشد ،اگر فرد بنابه هر دلیلی بیشتر از این مقدار ناشتا باشد و تست بدهد ، قند خون را بالا نشان می دهد .
اگر فردی زمان زیادی را ناشتا باشد قندخون کاهش می یابد پانکراس وارد عمل می شود و شروع به ترشح گلوکز می کند در نتیجه قند خون بالا می رود و این امر گاهی باعث می شود فرد وارد فاز دیابت شود.
ما باید  یاد بگیریم  هر غذایی را در فصل خودش مصرف کنیم مثلا:حلیم و کله پاچه و آش شله قلمکار برای فصل سرد است ،غذای سنگین در این فصل اسیبی به بدن نمی رساند .
اما باید بدانیم که خیار ،گوجه ، ماست،دوغ  کاهو و سبزی خوردن این ها برای فصل گرم هستند .
سبزی  در فصل سرد استفاده نباید شود به این جهت که ، سبزی معین هضم و کمک کننده هضم است و در فصل گرما استفاده می شود زیرا حرارت رو به بیرون است .
در فصل سرما زیتون باید استفاده شود.
ما اگر این اصل را یاد بگیریم که هر غذایی را در فصل خودش استفاده کنیم مطمنا بسیاری از بیماری های جامعه کمتر خواهد شد.

نتیجه گیری:
غذا به عنوان یک ماده حیاتی برای تامین انرژی لازم به منظور حفظ زندگی و ادامه حیات و رشد محسوب می شود.
نگاه بشر به مواد غذایی نه تنها برای سیر شدن ،بلکه برآورده نمودن نیازهای روانی و ذهنی افراد است.
عادات غذایی بخشی از فرهنگ جوامع بوده و اعضا گروهای قومی،عموما از الگوی یکسانی برای غذا خوردن استفاده می کنند.
سنت های فرهنگی مرتبط با غذا تا حد زیادی بر پایه مواد غذایی تصفیه نشده هستند و مصرف کنندگان این نوع مواد غذایی در مقایسه با افرادی که مقدار بیشتری از مواد غذایی تصفیه شده استفاده می کنند از سلامت بیشتری برخوردارند.
ناباوری ،بیماری های قلبی ،دیابت ،بیماری های خودایمنی،بیماری های روانی،چاقی،پوسیدگی دندان و سایر بیماری های رایج در زندگی امروزی ،در سالهای گذشته ردپای کمرنگ تری در جوامع سنتی داشتند.
در این تحقیق تدابیر مربوط به سلامت خواب و صحیح خوابیدن مطرح شد و همچنین بیان شد که در جوامع گذشته ،طب ایرانی چنان در شیوه زندگی افراد رسوخ پیدا کرده بود که معمولا تعداد کمی از آن ها بیمار می شدند امری که امروزه به فراموشی رفته است.